Đền Hùng là một trong những di tích nổi tiếng của nước ta. Đây không chỉ là nơi thờ phụng các vị vua Hùng dựng lên nhà nước Văn Lang mà còn là nơi con Lạc cháu Rồng ra đời. Cứ đến mùng 10 tháng 3 âm lịch hàng năm cả nước đều hành hương về đền Hùng Phú Thọ để bày tỏ sự biết ơn đối với “tổ tiên”.
1. GIỚI THIỆU CHUNG VỀ ĐỀN HÙNG
Đền Hùng hay còn gọi là Khu di tích lịch sử đền Hùng, là quần thể chùa thờ phụng các vị vua Hùng cùng tôn thất của các vị vua. Đền Hùng Phú Thọ tọa lạc trên núi Nghĩa Lĩnh thuộc địa phận xã Hy Cương, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ.
Khu vực đền Hùng ngày nay nằm trong địa phận của kinh đô Phong Châu, Văn Lang xưa cũ. Theo các tài liệu khoa học công bố, đền Hùng Phú Thọ được xây dựng dưới thời vua Đinh Tiên Hoàng và đến thời Hậu Lê là được xây dựng hoàn chỉnh như ngày nay.
https://amthucdochay.com/den-do.html
2. LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN CỦA ĐỀN HÙNG PHÚ THỌ
Năm 1962, Bộ Văn hóa thông tin đã xếp hạng đền Hùng là di tích đặc biệt của quốc gia. Đến năm 1967, Chính phủ Việt Nam đã ra quyết định khoanh vùng xây dựng khu rừng cấm đền Hùng. Và đến ngày 8 tháng 2 năm 1994, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt dự án quy hoạch tổng thể Khu di tích lịch sử đền Hùng lần thứ 1, tạo điều kiện và tiền đề cho việc đầu tư xây dựng nhiều công trình, hạng mục khác trong khu di tích này.
Ngày 6 tháng 1 năm 2001, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 82/2001/NĐ-CP quy định về quy mô, nghi lễ tổ chức giỗ Tổ Hùng Vương, lễ hội đền Hùng hàng năm. Theo đó, ngày 10 tháng 3 âm lịch là ngày quốc lễ của Việt Nam hay còn gọi là giỗ Tổ Hùng Vương.
Từ sau Quyết định số 84/2004/QĐ-TTg ban hành ngày 30 tháng 3 năm 2004 về việc phê duyệt quy hoạch phát triển Khu di tích lịch sử đền Hùng đến năm 2015, đền Hùng đã không ngừng phát triển, hàng loạt các công trình kiến trúc văn hóa được đầu tư xây dựng, tạo nên diện mạo mới cho khu di tích lịch sử này ngày một khang trang.
Đền Hùng Phú Thọ ngày càng trở nên nổi tiếng, thu hút khách tham quan trong nước và quốc tế ngày một đông, nhiều công trình được xây dựng tại khu di tích như: đường hành lễ tại trung tâm lễ hội, đền thờ Lạc Long Quân, nhà tiếp đón khách, đài tưởng niệm các anh hùng liệt sỹ… nâng tầm quy mô khu di tích.
Để việc quản lý được chặt chẽ, mạch lạc hơn, ngày 23 tháng 2 năm 2005, UBND tỉnh Phú Thọ đã ban hành Quyết định số 525/2005/QĐ-UB về việc nâng cấp Ban quản lý Khu di tích đền Hùng thuộc Sở Văn hóa thông tin Phú Thọ thành Khu di tích lịch sử đền Hùng trực thuộc UBND tỉnh.
Ngày 6 tháng 12 năm 2012, Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Những yếu tố thuộc đời sống tâm linh của người Việt trong Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương đã tồn tại hàng ngàn năm nay, thể hiện tinh thần đại đoàn kết dân tộc, gắn kết cộng đồng. Đặc biệt, các nhà văn hóa đã chỉ ra rằng, tính độc đáo của tín ngưỡng này nằm ở Quốc tổ. Họ khẳng định rằng, đây là hiện tượng văn hóa độc đáo không phải dân tộc nào cũng có được.
- Xem thêm đền Ngọc Sơn
3. KIẾN TRÚC KHU DI TÍCH LỊCH SỬ ĐỀN HÙNG
Khu di tích lịch sử đền Hùng có kết cấu gồm: 4 đền, 1 chùa, 1 lăng và một số hạng mục kiến trúc khác. Mỗi địa điểm đều có nét đặc sắc riêng về kiến trúc, văn hóa tâm linh. Cụ thể:
– Cổng đền Hùng: đây là nơi bạn sẽ đi qua đầu tiên khi đặt chân đến khu di tích này, cổng được xây dựng vào năm Khải Định thứ 2, 1917, cổng cao 8,5m, dạng vòm cuốn, có hai tầng và tám mái. Đầu cột trụ cổng trên có ba cửa vòm nhỏ, bốn góc mái trang trí rồng, đắp nổi hai con nghê, tầng dưới có một cửa vòm cuốn lớn. Mặt trước của cổng hai bức phù điêu hai võ sĩ được đắp nổi. Một người cầm rìu chiến, một người cầm giáo mặc áo giáp, ngực có trang trí hình hổ phù.
– Chùa Thiền Quang: được xây dựng theo kiểu nội công ngoại quốc bao gồm: tòa Tiền đường rộng 5 gian, Thiêu hương rộng 2 gian, Tam bảo rộng 3 gian ở phía trước, nhà Tổ ở phía sau. Toàn bộ các tòa được kết cấu theo kiểu cột trụ, quá giang gối đầu vào cột xây kèo suốt. Mái chùa được lợp bằng ngói mũi, có đầu đao cong, bờ nóc tiền đường đắp hình lưỡng long chầu nguyệt.
– Tháp Sư: Phía trước sân chùa là 2 tháp sư, được xây hình trụ, cao 4 tầng. Trên nóc tháp sư có đắp hình hoa sen, lòng tháp được xây rỗng, xung quanh có cửa vòm nhỏ. Bên trong tháp đặt bia đá khắc tên các vị hòa thượng đã tu hành, viên tịch tại chùa Thiền Quang.
– Đền Hạ: được xây dựng vào khoảng thế kỷ 17-18 trên nền cũ. Đền được xây dựng theo kiểu chữ Nhị bao tiền bái, hậu cung. Kiến trúc đền Hạ khá đơn sơ, mỗi tòa 3 gian, cách nhau 1,5m có kèo cầu suốt, bẩy gối vào đầu kèo giúp mái sau dài hơn mái trước. Đền Hạ được lợp mái ngói mũi, bờ nóc phẳng và không có trang trí gì. Đốc xây liền tường, có đốc hậu cung với hai bên đắp phù điêu, một bên ngựa, một bên là voi.
– Nhà Bia: Phía chân đền Hạ là nhà bia được xây dựng năm 1917, bên trong có đặt một bia đá có nội dung ghi lại lời dặn của Bác Hồ khi Bác về thăm khu di tích lịch sử này. Nhà bia có kiến trúc hình lục giác, có 6 mái, bên trong được lợp bằng gạch bìa, bên ngoài láng xi măng. Trên đỉnh nhà bia có đắp hình nậm rượu. Bên trong có 6 cột bằng gạch xây tròn, dưới chân có lan can.
– Đền Trung: được xây dựng hình chữ nhất, mặt quay về hướng Nam, có ba gian với kích thước chiều dài là 7,2m, chiều rộng là 3,7m, mái hiên cao 1,8m. Đền có bộ vì kiểu kèo cầu quá giang gối vào tường, phía trước có mở ba cửa.
– Đền Thượng: được xây dựng theo ba cấp khác nhau: phía trước là bức nghi môn lớn, nhà chuông trống, tiền tế, đại bái, hậu cung. Phía bên trái của đền là cột đá thề hình vuông có chiều rộng 0,3m, cao 1,3m.
– Đền Giếng: nằm trên núi Nghĩa Lĩnh, có tên chữ là Ngọc Tỉnh, đền được xây dựng vào thế kỷ 18, có kiến trúc chữ Công, hướng Đông Nam. Đền gồm: nhà tiền bái rộng 3 gian, hậu cung rộng 3 gian, 2 nhà oản rộng 4 gian, một chuôi vồ. Đền Giếng có phương đình nối tiền bái với hậu cung.
– Lăng Hùng Vương: nằm ở phía Đông của đền Thượng, là mộ của vua Hùng thứ 6. Lăng mộ có vị trí vô cùng đắc địa, đầu đội sơn, chân đạp thủy, mặt quay theo hướng Đông Nam. Lăng có hình vuông, hai tầng mái, 8 góc mái đều có đao cong. Tầng dưới 4 góc mái đắp 4 con rồng trong tư thế bò, tầng trên mái đắp rồng uốn lượn, đỉnh lăng đắp hình quả ngọc dựa theo tích “Cửu long tranh châu”, toàn bộ mái đắp giả ngói ống cổ.
Ba phía diềm đều đắp mặt hổ phù. Ba mặt Đông, Tây, Nam đều có cửa vòm, hai bên cửa có đắp kỳ lân, xung quanh là tường đá bao quanh. Lăng được xây hình chữ nhật với kích thước chiều dài 1,3m, chiều rộng 1,8m, chiều cao 1m. Bên trong lăng có bia đá đề “biểu chính – lăng chính. Ba mặt lăng đều có đề “Hùng Vương lăng – Lăng Hùng Vương”.
– Đền Tổ mẫu Âu Cơ: được xây dựng trên đỉnh Núi Văn vào năm 2001. Kiến trúc của đền bao gồm: đền chính, hữu vu, tả, trụ biểu, nhà bia, tam quan, nhà khách, hệ thống sân vườn. Đền được xây dựng theo lối kiến trúc cổ với cột, xà, hoành, rui đều làm bằng gỗ lim. Mái đền được lợp bằng ngói mũi hài, tường gạch. Đền chính có diện tích 137 m2, được xây dựng theo chữ Đinh. Bên trong đền có thờ Mẹ Âu Cơ, Lạc hầu, Lạc tướng. Để đi lên đền, bạn sẽ phải leo 553 bậc đá.
– Đền Lạc Long Quân: tọa lạc trên đồi Sim và được khởi công xây dựng vào năm 2007. Đền rộng 13,79 ha bao gồm các hạng mục như: trụ biểu, nghi môn, đền chính, nhà bia, hữu vu, tả. Bên trong đền đặt tượng Lạc Long Quân được đúc bằng đồng, bệ tượng, lư hương được làm bằng đá khối với nhiều họa tiết trang trí tinh xảo.
Đền Hùng không chỉ là một khu di tích lịch sử đơn thuần, nó còn là nơi hội tụ văn hóa tâm linh của dân tộc. Nếu bạn có dịp đến với Phú Thọ thì không thể không dành chút thời gian ghé thăm địa điểm tâm linh này để bày tỏ lòng biết ơn đối với những người có công xây dựng lên đất nước Văn Lang xưa cũ, là tiền đề cho đất nước Việt Nam hiện tại.